„(...)możliwie doskonałe owładnięcie językiem ułatwia człowiekowi życie i działanie na każdym polu, a na wyższych poziomach kulturalnych jest nieodzownym warunkiem skutecznej działalności”

[Z. Klemensiewicz]

W rozwoju mowy dziecka można wyróżnić 4 okresy:
- okres melodii 0-1 r.
- okres wyrazu 1-2 r.
- okres zdania 2-3 r.
-okres swoistej mowy dziecięcej 3-7 r.

I. Okres melodii

W pierwszym z okresów dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku i płaczu. Dziecko bardzo szybko poznaje, iż jego krzyk czy płacz powoduje pojawienie się matki. Te aktywności ze strony dziecka są również ćwiczeniem oddechowym. Jednakże przedłużający się płacz ze złości może spowodować przekrwienie organu głosowego. W 2-3 miesiącu niemowlę głuży, czyli nieświadomie wydaje różne dźwięki, które stanowią dobry trening artykulacyjny. Nie jest to jednak mowa, a głużyć potrafią wszystkie dzieci, nawet głuche. Około 6 miesiąca dzieci słyszące zaczynają gaworzyć, czyli powtarzać przypadkowe oraz usłyszane dźwięki. Jednak nie mają one same w sobie dla dziecka znaczenia (tzn. wypowiadane sylaby ba-ba nie oznaczają babcię). Nie jest to odruch bezwarunkowy, gdyż gaworzą tylko dzieci słyszące. Dopiero przed końcem 1 roku życia dziecko używa pojedynczych słów, rozumiejąc ich znaczenie.
Rozwojowi mowy towarzyszy rozwój fizyczny:
głużenie - unoszenie głowy
gaworzenie - umiejętność siadania
pierwsze wyrazy - pozycja pionowa.

II. Okres wyrazu 1-2 r.
Dzieci potrafią wypowiadać proste słowa, dokonują często skrótów poprzez wymawianie pierwszych sylab. Reagują na swoje imię i rozumieją o wiele więcej niż potrafią powiedzieć. Wymawiają prawie wszystkie samogłoski i część spółgłosek :m, b, p, t, d,m n, k, ś.

III. Okres zdania 2-3 r.
Dzieci potrafią już tworzyć proste zdania, łącząc najczęściej
czasownik z rzeczownikiem. W tym okresie mowa zostaje doskonalona poprzez prawidłowe wybrzmiewanie głosek:
- wargowe m, b, p ( mi, bi, pi)
- wargowo- zębowe f, w ( fi, wi)
- środkowojęzykowe ś, ź, ć, dź
- tylnojęzykowe k, g, ch
- przedniojęzykowo-zębowe t, d, n
- przedniojęzykowo-dziąsłowe l

IV. Okres swoistej mowy dziecięcej 3-7 r.

Początkowo, około 3-4 r życia, dziecko zaczyna wypowiadać głoski s, z, c, dz, które do tej pory zmiękczało ( ś, ź, ć, dź). Pomiędzy 4, a 5 rokiem życia dzieci zaczynają wypowiadać głoski sz, ż, cz, dż oraz głoskę r. Na początku tego etapu mowa dziecka bywa daleka od doskonałości, dzieci skracają wyrazy, głoski są przestawiane ( metatezy np. algest, owółek), grupy spółgłoskowe upraszczane. Poza tym ten okres cechuje tzw. neologizmy - są to takie określenia, które tworzą same dzieci w oparciu o baczną obserwację rzeczywistości (np. żelazko- prasowaczka). Pod koniec tego okresu dzieci nabywają pełnych kompetencji językowych (wszystkie głoski powinny być prawidłowo wymawiane).

Dekalog przykładnego rodzica

Narządy mowne i wszystkie organy, w tym mózg, kształtują się w życiu płodowym. Należy wystrzegać się w tym okresie alkoholu, używek, leków, kontaktu z zakaźnie chorymi, promieniowania rentgenowskiego.

Wpływamy na rozwój dziecka poprzez odpowiednie wybory: poród naturalny, zapewniamy dziecku bliski kontakt przynajmniej do 1 roku życia ( dotyk rodzica w początkowym okresie wpływa na rozwój mózgu), karmimy piersią ( mleko matki jest najlepszym pokarmem, odmienny jest układ narządów mownych w trakcie karmienia naturalnego i sztucznego).

Reagujemy, gdy widzimy małą aktywność słowną czy ruchową dziecka ( nasz niepokój powinien wzbudzić prosty fakt nieodwracania się dziecka na zawołanie).

W przypadku kiedy dziecko jest leworęczne nie przestawiamy ręki dziecka na prawą. Większy niepokój rodzica powinien wzbudzić fakt, iż dziecko korzysta z obu rąk lub gdy towarzyszy temu lateralizacja skrzyżowana ( np. dominujące prawe oko, dominująca lewa ręka). Leworęczność napiętnowana może mieć związek z jąkaniem.

Nie zwracamy się językiem dziecięcym (nie dokonujemy zmiękczeń np.„a cio ty lobiś”) gdyż dajemy przykład nieprawidłowej mowy samemu dziecku jak i nierzadko starszemu rodzeństwu. Mowa otoczenia powinna być poprawna, wyraźna, pozbawiona zdrobnień, bez wadliwych wzorców.

Nie poprawiamy dziecka wprost, a powtarzamy dany wyraz w prawidłowej wersji w trakcie naturalnej rozmowy lub prosimy o powtórzenie, udając ,że niedosłyszeliśmy ( dzieci zapytane kilkukrotnie potrafią same się poprawić).

Rozstajemy się ze smoczkiem po 1 roku życia, gdyż nadużywanie prowadzi do wad wymowy i wad zgryzu.

Kontrolujemy czas oglądania bajek i gry na tablecie ( pierwszy kontakt nie wcześniej niż po 1 roku życia). Wybieramy, to co jest korzystniejsze dla rozwoju poznawczego dziecka, czyli inicjowanie przez dzieci własnych zabaw, zabawy z rówieśnikami.

Nie miksujemy jedzenia dziecku rocznemu i starszemu.

Podajemy pić w zwyczajnych szklankach i kubkach - unikamy butelek ze smoczkiem i kubków niekapków (po 1 roku życia).